Ga naar inhoud
MAP
nl

Gemalen Verhalen

(49.3 km)

In het landschap van Fryslân liggen honderden, zo niet duizenden waterwerken. Gemalen, sluisjes, overloop en ga maar door. Allemaal om het oppervlaktewater en de grondwaterstand in goede banen te leiden. Kunstwerken op zich, die voor veel mensen onzichtbaar zijn door de ogenschijnlijke vanzelfsprekendheid. 


Daar brengt Sense of Place, in samenwerking met Wetterskip Fryslân en Visit Wadden, verandering in. Via een audioroute nemen we je mee op ontdekkingsreis langs een aantal van deze Friese waterwerken. Met je telefoon of tablet als gids ontdek je het DNA van onze mooie provincie – op de fiets of in de auto.


Laat je meevoeren
De gemalen en waterloopjes vertellen het …

In het landschap van Fryslân liggen honderden, zo niet duizenden waterwerken. Gemalen, sluisjes, overloop en ga maar door. Allemaal om het oppervlaktewater en de grondwaterstand in goede banen te leiden. Kunstwerken op zich, die voor veel mensen onzichtbaar zijn door de ogenschijnlijke vanzelfsprekendheid. 


Daar brengt Sense of Place, in samenwerking met Wetterskip Fryslân en Visit Wadden, verandering in. Via een audioroute nemen we je mee op ontdekkingsreis langs een aantal van deze Friese waterwerken. Met je telefoon of tablet als gids ontdek je het DNA van onze mooie provincie – op de fiets of in de auto.


Laat je meevoeren
De gemalen en waterloopjes vertellen het verhaal van het landschap in het Noorden en de gemeenschap die hier onlosmakelijk mee verbonden is. Wij, noorderlingen, die van Holland Nederland maakten en een manier vonden om op de zeebodem te leven. In de tijd van zeespiegelstijging en klimaatverandering is dit thema meer dan ooit relevant en verdienen deze waterwerken een podium. Een spotlight. Dat doen we met Gemalen Verhalen.


De eerste fiets- en autoroute in het Waddengebied staat: van Firdgum naar Marrum en terug richting Ried. Ontdek de bijzondere kracht via de (audio)verhalen van elf waterwerken in dit gebied. Duik onder het wateroppervlak waar vissen migreren. Beklim de dijk om te zien hoe de schapen hun steentje bijdragen. En ga terug in de tijd waar je leert hoe de dorpsbewoners samenwerkten om droge voeten te houden.


Eerbetoon aan Joop Mulder
Gemalen Verhalen is een van de laatste projecten waar Joop, Sense of Place-oprichter, voor zijn onverwachte overlijden aan gewerkt heeft. Joop vond het belangrijk om de onzichtbare helden van ons land de aandacht te geven die ze verdienen. Hij was dan ook zeer gepassioneerd over dit project.


Om de route persoonlijk te maken en Joop te eren hebben we elf kunstenaars gevraagd de verhalen in te spreken. Ieder van hen heeft nauw samengewerkt met Joop en mooie projecten gerealiseerd voor Sense of Place. 


Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door ondersteuning van Stichting de Versterking, het Prins Bernhard Cultuurfonds Fryslân en Rabobank Noord Nederland.

Dit ga je zien

Startpunt: Camstrawei 18
8852 RH Firdgum
1

TOP Firdgum/Koehool

Vanaf Toeristisch Overstap Punt Firdgum/Koehool kun je zo het gebied rondom Unesco Werelderfgoed De Wadden intrekken!

TOP Firdgum/Koehool TOP Firdgum
2

Firdgum: terpen en zoden

Stel je het jaar 700 voor. De dijk die je in de verte ziet, bestaat nog niet. Twee keer per etmaal stroomt de zee via geulen en prielen het land in. En tijdens de herfst en winter komt het water soms gevaarlijk dichtbij. Een ramp?

Firdgum: terpen en zoden
3

Yeb Hettinga Museum

Het Yeb Hettinga Museum is gevestigd in de oude school van Firdgum. Naast het museum is een oorspronkelijke terpwoning nagebouwd, een zodenhuis zoals die aan het begin van de jaartelling op deze plek moet hebben gestaan.

Meer informatie

Yeb Hettinga Museum
4

Koehool: de dijk

Wat een dijk! Het is een flinke klim, maar bij helder weer kun je de waddeneilanden zien liggen. Niet alleen de hoogte van de dijk imponeert, maar ook de strakke en rechte vorm. Vroeger was die veel grilliger.

Koehool: de dijk
5

Westhoek: verzilting

Al eeuwenlang plukken kustbewoners vruchten van deze bodem, die ooit zee was. En dat is letterlijk zo, de (poot)aardappelteelt van deze streek is bijvoorbeeld van wereldklasse.

Westhoek: verzilting
6

Boonweg: gras en schapen

Het is bijna niet voor te stellen dat de zee deze dijk kan verslaan. Toch was er in de laatste veertig jaar een keer of acht serieuze dijkbewaking nodig.

Boonweg: gras en schapen
7

Zwarte Haan: visvriendelijk malen

Je zag de typisch blauwe kleur waarschijnlijk al van verre: het dak van het zeegemaal dat hier sinds 1973 staat en genoemd is naar waterschapsvoorzitter Henk Miedema.

Zwarte Haan: visvriendelijk malen
8

Restaurant de Zwarte Haan

De Zwarte Haan is uniek gelegen aan de voet van de zeedijk, en wordt omringd door natuur, rust en ruimte. Het restaurant is gevestigd in een monumentale boerderij.

Bekijk het menu

Restaurant de Zwarte Haan
9

Strandhuis: zicht op zee

Strandhuis der Bildtpollen. Het staat er echt, op de woning hier aan de voet van de Nieuwebildtdijk.

Strandhuis: zicht op zee
10

De Heining: klimaatverandering

O, zo vervelend als je net op de fiets zit: een stortbui. Een extreme plensbui van meer dan 60 mm per etmaal is bovendien best zorgelijk. De waterbeheerders liggen er wel eens wakker van.

De Heining: klimaatverandering
11

De Witte Klok

In het noordwesten van Friesland ligt het schilderachtige dorpje Oudebildtzijl. Hotel/Logement De Witte Klok ligt in het hart van het dorp en biedt reizigers al sinds 1664 accommodatie.

Nu boeken

De Witte Klok
12

De sluis van Ouwe Syl

Waar anders dan hier spreek je af met dorpsgenoten? Op de 'pyp' natuurlijk: de brug over de zijl, de sluis. De sluis is het natuurlijke middelpunt van Oudebildtzijl.

De sluis van Ouwe Syl
13

Bezoekerscentrum Aerden Plaats

Bezoek de Aerden Plaats en laat je verrassen! Maak kennis met de cultuurhistorie en de hedendaagse kunst van het Bildt!

Meer weten

Bezoekerscentrum Aerden Plaats
14

Eetcafé Het Graauwe Paard

Bij ons proef je het pure wat ‘Het Bildt’ ons te bieden heeft. Eten is een ware belevenis bij eetcafe ’t Graauwe Paard

Eetcafé Het Graauwe Paard
15

De sluis van Alde Leie

Hoe hou je het water op hoogte in een poldervaart, terwijl de schepen er ook door moeten? Met een schutsluis natuurlijk. Hier zie je het lage waterpeil aan de ene kant, het hoge peil aan de andere kant.

De sluis van Alde Leie
16

Eetcafe de smalle kant

Bij eetcafe de Smalle Kant heeft een uitgebreide menukaart met voor ieder wat wils. Daarnaast biedt het eetcafé catering aan voor evenementen.

Meer informatie

Eetcafe de smalle kant
17

Sint Annaparochie: moderne waterbeheersing

Tussen de diken rust de see in myn akkers. Het kunstwerk van Henk Rusman hier aan het begin van het dorp Sint Annaparochie beeldt de ontstaansgeschiedenis van de polder en voormalige gemeente het Bildt uit: drie dijken waartussen zee land is geworden. 

Sint Annaparochie: moderne waterbeheersing
18

Ried: bodemdaling

Het gemaal, dat hier in de jaren zeventig van de vorig eeuw kwam, heet ‘De Mieden’. Een toepasselijke naam, want dit Friese woord betekent een laaggelegen land aan de rand van het dorp.

Ried: bodemdaling
19

TOP Firdgum/Koehool

Vanaf Toeristisch Overstap Punt Firdgum/Koehool kun je zo het gebied rondom Unesco Werelderfgoed De Wadden intrekken!

TOP Firdgum/Koehool TOP Firdgum
Eindpunt: Camstrawei 18
8852 RH Firdgum

Beschrijving

Startpunt: Camstrawei 18
8852 RH Firdgum

Bijzonderheden: 

Tussen de routepunten 3 (Koehool) en 6 (Zwarte Haan) is er de mogelijkheid om op de Sedyk te fietsen. Deze kleine omleiding staat alleen niet weergegeven op de kaart. Vanaf Koehool kun je de Sedyk opfietsen, deze gaat tot aan Zwarte Haan. Van daaruit kun je de route verder volgen volgens de kaart. Op de kaart van deze routepagina is de autoroute weergegeven, die loopt over de Oudebildtdijk. 

Eindpunt: Camstrawei 18
8852 RH Firdgum